بازیابی اطلاعات فلش مموری ها و کارت های حافظه
حافظه های Flash نوعی رسانه پایدار ذخیره سازی اطلاعات رایانه است، که به وسیله جریان الکتریکی امکان پاک کردن ، بازخوانی و باز نویسی اطلاعات برروی آن وجود دارد. این حافظه ها بر اساس ساختار داخلی انواع مختلفی دارند اما شناخته شده ترین آنها چیپ های حافظه ی NAND است. حافظه های NAND را در انواع کارت های حافظه، فلش مموری های USB، درایو های حالت جامد (SSDها)، گوشی های تلفن همراه هوشمند و یا عملا در هر وسیله الکترونیکی که به نحوی نیاز به ذخیره اطلاعات دارد، می توان یافت.
همه ما حداقل به طور مستقیم یا غیر مستقیم با این حافظه ها سر و کار داریم، درایو فلشی که اطلاعات شغلی یا فیلم و یا حتی موزیک برای گوش دادن درون خودرو برروی آن ذخیره شده است؛ کارت حافظه درون گوشی همراه، دوربین عکاسی، دوربین مدار بسته و … همه و همه در تمام لحظات زندگی ما حضور دارند و برخی از مواقع خاطرات بسیار ارزشمند و یا اطلاعات بسیار حیاتی زندگی ما را برروی خود ذخیره کرده اند.
همین گستردگی فراوان این دو نوع خاص از حافظه های فلش (فلش مموری ها و انواع کارت حافظه) را تبدیل به بزرگترین مشتری سرویس های بازیابی اطلاعات کرده است. تعداد بسیار زیاد شرکت های تولید کننده، حضور برندهای بی نام نشان و قیمت نسبتا پایین؛ باعث شده بخش عمده ای از این حافظه های موجود در بازار از کیفیت پایینی برخوردار بوده و به اشکال مختلف باعث تخریب اطلاعات شده و نیاز به بازیابی آن را بوجود می آورند.
اقداماتی که برای بازیابی اطلاعات از حافظه های فلش می تواند انجام داد، مخصوصا مدل های قابل حمل و کوچک آن، نسبت به انواع هارد دیسک ها و حتی بسیاری از SSDها، به طور چشمگیری محدود تر است. آسیب های مکانیکی همچون شکستگی و یا خوردگی شیمیایی و یا جریان برق کنترل نشده می تواند به سادگی این حافظه ها را به طور کامل نابود کند به نحوی که هیچ اطلاعاتی از روی آنها قابل بازیابی نخواهد بود.
بازیابی اطلاعات نرم افزاری
اما در صورتی که مشکلات فیزیکی حاد وجود نداشته باشد، همیشه تا حدودی، امکان بازیابی اطلاعات وجود دارد. مثل هر رسانه دیگر ساده ترین نوع فرآیند بازیابی، بازیابی اطلاعات فقط حذف شده است، که پس از آن نیز هیچ محتوای جدیدی در حافظه ذخیره نشده باشد. این اطلاعات معمولا به راحتی، با سرعت بالا و با ضریب سلامت اطلاعات نزدیک به صددرصد بازیابی می شوند.اما زمانی که فلش ها و کارت حافظه فرمت می شوند، کمی ماجرا متفاوت است. در وهله اول اگر این عمل فرمت توسط میزبانی غیر از رایانه های شخصی و سیستم عامل ویندوز انجام شده باشد (به طور مثال تلویزیون و گوشی همراه) شانس موفقیت در بازیابی اطلاعات به مراتب پایین می آید. حتی در زمانی که این مشکلات وجود ندارد اطلاعات فرمت شده بازهم نسبت اطلاعات فقط حذف شده، شانس کمتری برای بازگردانی و استخراج دارند.
این موضوع به دلیل تفاوت مکانیزم های ذخیره سازی اطلاعات در حافظه های NAND در مقابل هارد دیسک های سنتی است. محدودیت دیگر در بازیابی اطلاعات از این حافظه ها، کنترلر های ضعیف و کیفیت ساخت پایین آنها ست که باعث خرابی خود به خود اطلاعات و کاهش احتمال بازیابی می شود.در نمونه هایی که از کنترلر های مجتمع استفاده می کنند باز هم مشکلات بیشتر و آمار بازیابی اطلاعات موفق کمتر است. البته برای بخش عمده ای از مشکلات راهکارهایی وجود دارد، اما این راهکار عمدتا تهاجمی بوده یعنی باعث تخریب فیزیکی حافظه شده و معمولا هزینه بسیار بالایی دارند. در بخش بعدی در مورد این راهکار بیشتر توضیح خواهیم داد.
بازیابی اطلاعات سخت افزاری
در زمانی که رسانه دچار مشکلات سخت افزاری و فیزیکی شده است، اولین اقدام تلاش برای برطرف کردن آن مشکلات است. در صورتی که با تعمیرات اولیه حافظه کارایی ابتدایی خود را بدست آورد در مرحله بعد با روش های نرم افزاری می توان داده ها را از آن استخراج کرد. اما اگر حافظه فلش یا کارت حافظه در شرایطی باشد که از طریق یو اس بی و یا درایو های مخصوص کارت های حافظه شناسایی نشود. نیاز به اقدامات سخت افزاری و انجام جراحی برروی درایو و یا کارت حافظه است.
تعمیرات سخت افزاری در این سطح بسیار پیچیده و دشوار و پرهزینه هستند و شانس موفقیت پایین دارند؛ اما بسته به ارزش اطلاعات از دست رفته این هزینه و ریسک ممکن است منطقی به نظر آید. حافظه های فلش بزرگ (معمولا طول بیش دوسانتی متر و با قاب های پلاستیکی قابل باز شدن) شباهت زیادی به اس اس دی ها دارند و امکان استفاده از قطعه اهدا کننده و جابجایی اجراء آن با قطعه خراب وجود دارد.در مورد کارت های حافظه، فلش های با کنترلر مجتمع و یا در صورت پیدا نشدن قطعه اهدا کننده، برای بازیابی اطلاعات از بورد های واسط استفاده می شود. اتصال حافظه ها به این بورد (که در برخی مواقع عملی بسیار دشوار است و با استفاده از میکروسکوپ انجام می گردد) به سخت افزار های بازیابی اطلاعات اجازه می دهد مستقیما به اطلاعات ذخیره شده برروی ساختار NAND دسترسی پیدا کرده و آنها را استخراج کند.
با این روش گاها از حافظه های به اصطلاح سوخته نیز ممکن است، بخشی از اطلاعات به صورت موفقیت آمیز بازیابی و استخراج شوند.اما آنچنان که گفته شده، هزینه های بالای این عملیات و پیچیدگی آن مانع از شده است که به طور عمومی از این فرآیند ها استفاده شود.
نکته پایانی
از فلش مموری های USB و انواع کارت های حافظه به هیچ عنوان برای ذخیره سازی اطلاعات با اهمیت آنهم در بازه های زمانی طولانی جدا خودداری فرمایید. همواره از اطلاعات موجود برروی آنها در جای دیگری نسخه پشتیبان داشته باشید و زمانی که اطلاعات با اهمیتی برروی آنها ذخیره شده، که نسخه پشتیبانی از آنها وجود ندارد، از اتصال آنها به دستگاه های همچون تلویزیون و تلفن همراه کاملا اجتناب کنید. تا زمانی که از صحت فرآیند انتقال اطلاعات و تهیه نسخه پشتیبان مطمئن نشده اید، نسبت به حذف اطلاعات از کارت های حافظه اقدام نکنید. در واقع هیچگاه از فرمان Cut که اطلاعات را از مبداء حذف کرده و به مقصد انتقال می دهد، استفاده نکنید. همیشه اولین اقدام پس از حذف یا از بین رفتن اطلاعات، مشاوره با متخصصین بازیابی اطلاعات است.